Stadsuitbreiding en stadsommuring in middeleeuws Roermond
1 Inleiding
Een verhaal over de middeleeuwse vestingwerken van Roermond zou moeten beginnen met het ontstaan daarvan. Die geschiedenis is echter niet zo makkelijk te vertellen, doordat er nauwelijks schriftelijke bronnen uit de ontstaanstijd bewaard zijn gebleven. Mogelijk is er interessant materiaal bij de stadsbrand van 1554 verloren gegaan.
Overigens is die bronnenschaarste maar ten dele aan de stadsbrand te wijten. De meeste middeleeuwse steden in Midden- en West-Europa zijn in de 13e eeuw gesticht en kregen waarschijnlijk ook toen hun eerste omwalling. De aanleg daarvan is zelden schriftelijk vastgelegd. Losse stadsrekeningen, de belangrijkste bron op dit gebied, verschijnen doorgaans vanaf de 14e eeuw, aaneengesloten reeksen stadsrekeningen zijn pas uit de 15e eeuw van een groter aantal steden bewaard gebleven. Van Roermond kennen we alleen de stadsrekeningen vanaf 1579. Er hebben er in ieder geval vanaf 1455 bestaan, maar die zijn ergens ná de stadsbrand van 1554 verdwenen. Verder vermelden stadsrekeningen meestal niet welke werkzaamheden waar verricht werden en werden plannen en ontwerpen over het algemeen alleen mondeling gemaakt. De waarde van schriftelijke bronnen voor de ontstaansgeschiedenis van middeleeuwse vestingwerken is dan ook beperkten de belangrijkste manier om een behoorlijk beeld hiervan te krijgen is systematisch archeologisch en bouwhistorisch onderzoek Daarnaast kan het iets opleveren als je goed kijkt naar de fysisch-geografische en topografische kaders.
Helaas is er voor Roermond totnogtoe maar vrij beperkt (en vooral versnipperd) archeologisch en bouwhistorisch onderzoek gedaan. In dit artikel zullen we het dus toch grotendeels met de geografisch-topografische gegevens en met de schaarse schriftelijke bronnen moeten doen. Daarbij is het onvermijdelijk omtrekkende bewegingen te maken: te bekijken wat er over de geschiedenis van de Roermondse vestingwerken valt af te leiden uit de geschiedenis van de vestingbouw in aangrenzende gebieden en uit de algemene geschiedenis van Roermond, het Overkwartier van Gelre waarvan het eeuwenlang de hoofdstad was, en het graafschap/hertogdom Gelre als geheel.
Auteur: Gerard van de Garde.