Stadsuitbreiding en stadsommuring in middeleeuws Roermond
7 De Nieuwepoort
Met de uitbreidingen van (kort na) 1388 bereikte de ommuurde stad Roermond de omvang zoals we die kennen van Jacob van Deventer. Maar er moet in de middeleeuwen ook nog een Nieuwepoort bestaan hebben, die bij Van Deventer niet (meer) te zien is. Uit een ongedateerde, maar blijkens de context in of rond 1414 te plaatsen aantekening in het stadsboek blijkt dat het stadsbestuur een stuk land bij de ‘Nuwerporten’ in erfpacht heeft uitgegeven. Deze vermelding wordt gevolgd door een reeks aantekeningen over vergelijkbare erfpachten langs de stadsdijk in het stadsdeel Over de brug, nu Voorstad St. Jacob. Vanaf 08-03-1488 zijn vermeldingen bekend van percelen ‘over de brug bij de Nyerporten’, waarvan een deel aan de stadsdijk lag. Ik neem aan dat het hierbij om dezelfde poort gaat, die kennelijk de toegang tot de Voorstad heeft beschermd.
Het interessante hieraan is dat de oudste vermelding van deze Nieuwepoort (niet te verwarren met de Nielderpoort, die op enkele 17e-eeuwse kaarten ook als Nieuwepoort wordt aangeduid) dateert van voor 1424, het jaar waarin de schepenbank Hoembergen bij de schepenbank Roermond werd gevoegd. Linssen heeft aan deze samenvoeging een artikel gewijd, waarin hij ervan uitgaat dat de hele Voorstad St. Jacob deel uitmaakte van de schepenbank Hoembergen en dus pas in 1424 onder Roermond kwam te vallen. In dat artikel verzwijgt hij enkele feiten die daarmee niet zonder meer in overeenstemming zijn en waarop hij notabene in andere artikelen zelf de aandacht gevestigd heeft:
· Op 15-04-1348 werd vastgelegd hoeveel de burgers van Roermond ‘die in der stat woenechtig zyn ende over der brugghen van den dike nederwaert’ (die woonachtig zijn in de stad en over de brug vanaf de dijk stroomafwaarts) moesten betalen aan de tol van Kessel. Dit is overigens de oudste mij bekende vermelding van bewoners van het gebied van de Voorstad St. Jacob.
· Op 19-01- of 16-02-1380 verklaarde de Munsterabdij dat de stad Roermond aan haar had overgedragen het gebied vanaf de stadsdijk stroomafwaarts langs de oude Roer, tussen de ‘tune’ van Henne Grusen of Grasen en de voerweg van de hoeve het Ham, die eigendom was van de abdij.
· Op 21-06-1380 werd voor de schepenbank Roermond een schuur met hoeve en poortweg, gelegen ‘over die brugge van Ruremonde’, in erfpacht overgedragen; het goed was ‘van alts eyn burger guet van Ruremunde geweest’. Op 09-10-1381 werd deze zelfde erfpacht opnieuw overgedragen, maar nu voor de schepenbank Hoembergen.
· In het cijnsregister van de voogdij uit 1396 werden veertien cijnsplichtige huizen vermeld na de titel ‘over die brughe, In der alder Loye’, een plek die Linssen lokaliseert aan het pleintje in de Voorstad.
Hieraan zijn nog twee gegevens van voor 1424 toe te voegen:
· Op 29-09-1405 gaf de stad Roermond aan de kremer Ruelken van Heynsbergh, die zijn huis te dicht bij de dijk ‘oever der bruggen’ gebouwd had, toestemming om een muur langs deze dijk aan te leggen.
· Op 03-12-1415 verklaarde de stad Roermond dat de Munsterabdij toestemming had gegeven voor het gebruik van aarde van haar akker ten behoeve van de ophoging van de stadsdijk tussen de Maas en de hoeve het Ham.
De meeste vermeldingen hebben betrekking op de zogenaamde stadsdijk (de huidige straten Voorstad St. Jacob en Hertenerweg). Ze tonen aan dat grens tussen Roermond en Hoembergen niet werd gevormd door de Oude Roer, maar door deze stadsdijk langs de westoever van de Oude Roer, of eventueel zelfs door een onbekende lijn nog verder naar het westen. De tot Roermond behorende bebouwing in de Voorstad kan tegen de oostkant van de dijk gelegen hebben. De Nieuwepoort moet gediend hebben ter bescherming van deze toegangsweg tot Roermond. Omdat er vóór de 17e eeuw niets bekend is over een stadsmuur of -wal rond de voorstad (bij Van Deventer is zo’n muur bijvoorbeeld niet te zien) weten we niet precies waar deze Nieuwepoort gestaan heeft.