Hoofdpagina

Een fantastische geschiedenis

Illustratielijst

Illustratielijst Een fantastische geschiedenis - bijschriften

1

Christoffel wordt doorgaans afgebeeld òf als een Romeinse soldaat met een hondenkop (in het oosterse christendom), òf als een reus die het Christuskind draagt (in het westerse christendom). Combinaties van beide voorstellingen zoals in deze icoon zijn hoogst zeldzaam.
Anoniem, icoon van Christoffel en een heilige bisschop (Charalampos of Modestos?); Ikonen-Museum Recklinghausen (Duitsland); Griekenland of Roemenië, midden achttiende eeuw

 

 

 

2
De Christoffellegende is ontstaan in de wereld van het oosterse christendom.
In de zesde eeuw vermelden enkele martyrologieën (verzamelingen van martelaarsbiografieën) een martelaar Christoffel. Vermoedelijk is deze figuur een versmelting van drie historische martelaren die ter dood waren gebracht in 250 en 303 na Christus. Uiterlijk in de achtste eeuw raakt het verhaal over de martelaar vermengd met een fantasieverhaal over een hondskoppige kannibaal van reusachtige gestalte. Zo ontstaat de Passio, het lijdensverhaal van Christoffel. Een van de versies van deze Passio, aangeduid als BHL 1766, raakt wijd verbreid in de westers-christelijke wereld.
Later wordt deze versie aangevuld met een inleiding waarin Christoffel het Christuskind over het water draagt. Deze inleiding overschaduwt uiteindelijk de oorspronkelijke kernlegende. Het verhaal van de Christusdrager is vooral bekend geworden door de Legenda Aurea, maar komt ook voor in onder meer een versie met de titel Sanct Christophorus.

3
MARMARICA
Alexandrië
SINAÏ
Antiochië
ARMENIË
Sykeon
Nicomedia
Chalcedon
Constantinopel
Vinica
Tauromenium
Rome
Colombarone
Toledo

Christoffel werd vanaf midden vijfde eeuw vereerd in het Griekstalige Oost-Romeinse rijk. Nadat de Oost-Romeinse keizer Justinianus (527-565) delen van het voormalige West-Romeinse rijk had heroverd, kreeg de Christoffelverering ook in Italië vaste grond onder de voeten. Van daaruit verbreidde de cultus zich verder over de Latijnstalige wereld van het westerse christendom.

4

Keizer Decius (249-251 na Christus) vaardigde een edict uit dat alle inwoners van het Romeinse rijk aan de Romeinse goden moesten offeren. Hij luidde daarmee de eerste grootscheepse christenvervolging in.
Zilveren antoninianus (munt ter waarde van twee denarii), geslagen onder keizer Decius

 

 

5
Keizer Diocletianus (284-305 na Christus) verbood aan het eind van zijn regering bijeenkomsten van christenen, verordonneerde de vernietiging van christelijke kerken en beval de verbranding van christelijke heilige boeken. Deze edicten werden het startsein voor de christenvervolgingen van 303-313.
Bronzen follis (munt ter waarde van twaalfeneenhalve denarius), geslagen onder keizer Diocletianus

 

 

6
Sint-Christoffel (‘Xpoforus’, links met hondenkop) en Sint-Joris (‘Georgius’, rechts) houden beide met één hand het kruis vast en steken met de andere hand de duivel in gedaante van een slang dood.
Terracotta reliëftegel met Latijnse inscriptie; Museum van Macedonië, Skopje; vijfde of zesde eeuw (in ieder geval vóór 733)

 

 

 

 

7
In het oosterse christendom werd Christoffel tot in de negentiende eeuw afgebeeld volgens de beschrijving in de oudste versies van de Passio: als een kannibaal met een hondenkop die als soldaat dient in het Romeinse leger.

Anonieme icoon; Rusland; zeventiende eeuw

 

 

 

 

 

Anonieme icoon; Tsjerepovets (Rusland); achttiende eeuw

 

 

 

 

 

 

8
Scènes uit het leven en lijden van Christoffel in de Vitæ et passiones apostolorum (1170/1180). Boven links predikt Christoffel het geloof. Onder links verschijnt hij voor koning Dagnus, die van schrik van zijn zetel valt, en wordt hij opgesloten in de gevangenis. Boven rechts trekken Nicæa en Aquilina een Romeins godenbeeld omver, waarna ze worden onthoofd. Onder rechts wordt Christoffel gemarteld op een gloeiend heet gestookt bed. Een boogschutter schiet een regen van pijlen op hem af, maar een van de pijlen verandert van richting en raakt de koning in het oog.
Bayrische Staatsbibliothek, München(Duitsland), Codex latinus 13074, fol. 66 en 66v

 

 

 

8a
Koning Dagnus wordt in zijn oog geraakt door een pijl van zijn eigen boogschutters.
Andrea Mantegna, Martirio e trasporto del corpo decapitato di San Cristoforo; Ovetarikapel in de Eremitanikerk, Padua (Italië); 1454-1457

 

 

 

 

 

9
Zeldzaam in het westen: ‘S. Cristoforus chananeus’ (‘Sint-Christoffel de Kanaäniet’) met hondenkop. Pentekening in het Martyrologium van Usuardus (1162) uit het klooster Zwiefalten is.
Württembergische Landesbibliothek, Stuttgart (Duitsland), Codex historicus 2o 415, fol. 415

 

 

 

 

10
Fresco met een van de oudste afbeeldingen van Christoffel in het westen.
Anoniem, Il Giudizio di San Cristoforo; baptisterium van San Giovanni Battista, Galliano (Italië); 1007
Foto: Irene Quadri

 

 

 

 

11
In de begintijd van de boekdrukkunst was de Legenda Aurea het meest gedrukte werk. Ook in de Nederlanden verscheen deze verzameling heiligenlegenden in de jaren na 1475 veelvuldig in druk. Jacobus de Voragine, Passionael dat in Latijn gheheten is Aurea Legenda, Somerstuc, fol. 96r-98r; Antwerpen, Henrick Eckert van Homberch 1505

 

 

12
De oudste gedateerde houtsnede uit de westerse wereld toont Christoffel volgens de beschrijving in de Legenda Aurea: als een reus die het Christuskind over het water draagt. Het bijschrift weerspiegelt de verering van Christoffel als beschermheilige: als je een blik op Christoffel werpt, zul je die dag niet sterven zonder van je zonden bevrijd te zijn (‘Christofori faciem die quacumque tueris, illa nempe die morte mala non morieris’).
Anoniem, de ‘Buxheimer Christophorus’; John Rylands Library, Manchester (Engeland); 1423

 

 

 

12a
De Alpen zijn sinds de twaalfde eeuw een centrum van Christoffelverering. In dit gebied ontstond mogelijk de legende van de Christusdrager waarin de naam Christophorus (Christusdrager) letterlijk werd opgevat. Vooral in het Alpengebied zijn op buitenmuren van kerken en andere gebouwen enorme muurschilderingen van de heilige te vinden. Wie een blik op Christoffel wierp, zou die dag niet sterven zonder van zijn zonden bevrijd te zijn, zo geloofde men (‘Christofori faciem die quacumque tueris, illa nempe die morte mala non morieris’).

Melchiorre d’Enrico, Sint-Christoffel; San Michelekerk, Riva Valdobbia (Italië); 1596/1597

Anoniem, Sint-Christoffel; Santa Foscakerk, Pescul, Selva di Cadore (Italië); achttiende eeuw