Paulus van Waelwijck
HET APOSTOLAAT EN HET MARTELAARSCHAP
VAN PAULUS VAN WAELWIJCK, KAPELAAN EN SECRETARIS VAN DE BISSCHOPTegen het eind van het concilie van Trente werden in de Nederlanden een aantal nieuwe bisdommen opgericht. Het leek een geschikt middel voor de verwerkelijking van het hervormingsprogramma van het concilie, dat de katholieke geloofsleer wilde veilig stellen in een tijd die gekenmerkt was door godsdienstwisten en vervaging van de geloofsbeleving.
Paulus van Waelwijck en de katholieke her-evangelisatie
De eerste bisschop van het pas-opgerichte bisdom Roermond, Wilhelmus Lindanus (1525-1576), ondernam tegen die achtergrond onmiddellijk na zijn installatie in 1569 volksmissies. Daarbij liet zich vergezellen door zijn secretaris Paulus Gerardi van Waelwijck (± 1516-1572), een priester die voorheen (vanaf 1534) aan de Leuvense universiteit had gestudeerd en die zeer bedreven was in zijn taak als predikant. Al in 1569 werden bijv. de dekenaten Venlo, Nijmegen en Cuijk bezocht en in 1570 begon een volksmissie in Weert die duurde tot in 1571.
Paulus van Waelwijck stond in aanzien vanwege zijn goede opvattingen en deugdzaamheid en was een vurig voorvechter van de katholieke godsdienst ten overstaan van degenen die de Kerk de rug hadden toegekeerd. In de persoon van Paulus van Waelwijck beschikte de bisschop van Roermond over een kapelaan en secretaris die zo voorbeeldig leefde vanuit het geloof en die zozeer het ideaal van de bisschop deelde, dat Lindanus hem ook tot zijn biechtvader nam.
Wilhelmus Lindanus, eerste bisschop van Roermond
In zijn werk over de Roermondse kartuizer-martelaren geeft Havensius een uitvoerige kwalificatie van Paulus Gerardi: “Hij was waarachtig een man, begiftigd met een zeldzame eruditie en rechtschapenheid. Tevens was hij een uitstekend predikant, omdat hij in openbare preken gewoon was zowel de ondeugden streng te berispen als de goddeloze leugens van de ketters op schitterende wijze te weerleggen”. Drie jaar lang sprak Paulus van Waelwijck tijdens de volksmissies met grote standvastigheid en welsprekendheid tot het volk en hij wist het hart van zijn toehoorders te raken. Zijn vurigheid om tot een juiste beleving van het katholiek geloof te komen richtte zich zowel op de katholieke gelovigen, als op hen die met de Kerk gebroken hadden. Op die wijze had Paulus van Waelwijck een groot aandeel in de re-evangelisatie in het bisdom Roermond. Wanneer hij niet met de bisschop op visitatiereis was, ging hij dagelijks naar de Roermondse kartuis waar hij de mis opdroeg.Van de visitatie in Weert is het succesvolle apostolaat van de secretaris van de bisschop bekend: niet alleen preekte hij er de volksmissies, maar ook doopte hij, hoorde biecht en bediende andere sacramenten. Menigeen die zich tot protestantse predikanten had gewend, keerde door toedoen van de volksmissie met Paulus van Waelwijck terug op zijn schreden en verzoende zich met de katholieke kerk.
Met al zijn krachten heeft Paulus van Waelwijck zich ingezet om te komen tot een re-evangelisatie en een herbeleving van het katholieke geloof in een tijd, waarin dit door tegenkrachten en door innerlijke verzwakking was aangetast. Bij het herstel van het geloofsleven deelde hij zowel in de vurigheid en de niet aflatende offergezindheid van zijn bisschop, als ook in diens strijd tegen opvattingen die het katholiek geloof ondermijnden.
Het geloofsgetuigenis van Paulus van Waelwijck bekrachtigd met zijn marteldood.
De vermoorde Paulus van Waelwijck ligt voorover op de grond.
Oudste afbeelding van Paulus van Waelwijck uit 1587 door Richard Verstegen.
De bonnet (rechts) laat zien dat Paulus van Waelwijck een wereldheer is
en onderscheidt hem van de kartuizers die met een kap (links) worden afgebeeld.
Paulus van Waelwijck heeft zich zozeer van zijn taak gekweten en dit met zulke overgave gedaan, dat hij zich bij de verovering van de stad Roermond op 23 juli 1572 stervensbereid naar de kartuis aldaar begaf om er samen met de anderen te sterven.
In zijn werk over de Roermondse kartuizer-martelaren verhaalt Havensius de houding en het martelaarschap van Paulus van Waelwijck: “Om zich beter voor te bereiden op en toe te rusten voor de ontmoeting met de dood omwille van Christus had hij immers het huis van de bisschop verlaten en was naar het klooster gekomen. Hier had hij zich bij onze broeders in de kerk gevoegd met de woorden: ‘Hier ben ik om met u te sterven’. Hij deed in deze beproeving - zowel door zijn woorden als door zijn voorbeeld - in onze broeders het brandend verlangen ontstaan om het martelaarschap te ondergaan”.De plunderende soldaten waren intussen ook bij de kartuis beland en richtten er een slachtpartij aan. Paulus van Waelwijck was een bijzonder mikpunt van de haat van de Kerk-vijandige en moordzuchtige plunderaars, die hem op gruwelijke wijze hebben gemarteld en gedood en die niet ervoor terugschrokken om lijkschennis te plegen.
Een voorbeeld voor onze tijd
Al spoedig zou bisschop Lindanus van Roermond zijn secretaris Paulus van Waelwijck als martelaar erkennen, zijn gebeente laten opgraven en in een plechtige processie laten bijzetten in de toenmalige kathedrale kerk van Roermond.
In Paulus van Waelwijck heeft de kerk van Nederland een voorbeeld van een priester die zich tot de marteldood toe heeft gegeven zowel voor het katholieke geloof, dat hij met grote vurigheid had verkondigd, als voor de her-evangelisatie in een tijd, waarin velen zich hadden afgekeerd van de kerk. En zo is deze martelaar ook voor onze dagen een voorbeeld bij de zo nodige verdieping van het geloof en bij de her-evangelisatie in de katholieker Kerk in onze streken.
Verdere informatie over Paulus van Waelwijck, zie:
J. HERMANS, Paulus van Waelwijck (± 1516 - 1572). Martelaar van de herevangelisatie in het bisdom Roermond, - Communio. Internationaal Katholiek Tijdschrift, 34 (2009), nr. 3-4, p. 219-236.