Roermondse Almanak.
In Nederland is vooral de Enkhuizer Almanak vermaard. Deze verscheen voor het eerst in 1595. Weinigen zijn op de hoogte van het bestaan van een Roermondse Almanank. De oudste Roermondse Almanak die het Gemeentearchief in zijn bezit heeft, stamt uit 1713. Het is niet bekend of dit de oudste uitgave is. De almanak zelf geeft hier geen uitsluitsel over.
De drukker is ook niet bekend omdat de pagina waar zijn naam zou moeten staan is beschadigd. De Almanak uit 1735, vermeld als drukker;
Francois Maximiliaen Ophoven woonende in de Brugh-Straet in den Gekroonden Helm.
De donderdagprotocollen van de magistraat van Roermond, vermelden dat op 8 januari 1660 een zekere Lenart van Ophoven, als boekdrukker van de stad en hoofdgerecht wordt aangesteld. Beroepen werden vaak overgeërfd en wellicht is Francois Maximiliaan Ophoven een zoon of kleinzoon van Lenart. De almanak uit 1713 is waarschijnlijk door dezelfde drukkerij gemaakt. De almanakken uit 1713 en 1735 hebben hetzelfde formaat en bevatten dezelfde afbeeldingen.
Johan Gutenberg de mogelijke uitvinder van de boekdrukkunst uit Mainz, drukte in 1454 de Turkenkalender. Dit was een waarschuwing tegen het dreigende Turkse gevaar na de val van Constantinopel in 1453. De betekenis van de woorden kalender en almanak werden vaak voor hetzelfde gebruikt.
De uitvinding van de boekdrukkunst rond in de periode 1430-1440 wordt aan de bovenvermelde Gutenberg toegeschreven maar zeker is dit allerminst. Vooral in Nederland wordt Laurens Janszoon Coster uit Haarlem als uitvinder gezien. Gelukkig hebben wij de Roermondse Almanak uit 1713 en kunnen we aan die controverse een einde maken.
1440. Is die loffelijcke const van het boeck-drucken en letter-setten gevonden door Ian Faustes te Ments in Duytslandt, waer tegen de Hollantsche Chronijcke segt dat de selve in't jear 1442 door Laurens Janszoon Koster binnen Haerlem gevonden is.
Ian of Jan Faustes is dus de uitvinder van de boekdrukkunst!! De naam lijkt verdacht veel op Doktor Faustus, hoofdpersonage van een boek van onder andere C. Marlowe (1564-1593) en Goethe (1749-1832). De betreffende boeken waren gebaseerd op het leven van Johann Georg Faust een Duitser die geleefd zou hebben tussen 1480 en 1540. Hij hield zich onder andere bezig met magie en alchemie.
We leren dankzij de almanak van 1713 dat sinds de schepping van de wereld er 5662 jaren zijn verstreken.
Een belangrijk onderdeel van een almanak is de voorspelling, in 1713 Prognosticatie genoemd. Alle maanden beginnen met een rijm waarin men de mensen raad geeft en tips. De maand november 1713:
Dear de slacht-maent is genadert
Mag ter keucken in gegaedert
Patrijs, Liesters, Snippen, Vincken
En Kemphaenen, die niet stincken
Voor de Vlees-kuyp sorghe draeght
Dat's te segghen soeckt een Maeght
De maand november heeft in dat jaar nog meer voor de inwoners van Roermond in petto: Het weer zal niet geweldig zijn, regenachtig weer met groote winden. Verder zal het koud zijn en valt er sneeuw.
De Roermondenaar moet in november 1713 ook uitkijken voor mensen die praten over recht en orde. Juist zij zitten vol bedrog. Deze zullen een oorlog ontketenen in een staat die al genoeg heeft geleden en er zullen veel families geruïneerd worden. Er zal ook een, hof in den rouw, komen.
De Almanak van 1735 vermeldt over 1713, 2 november winne de Fransche de Stadt Frijbourg.
De oorlog die in 1713 vermeld wordt staat bekend als de Spaanse Successieoorlog, 1702-1713. Deze werd voor een groot gedeelte in de Zuidelijke Nederlanden uitgevochten. De oorlog ging om de landen van de kinderloos gestorven Spaanse koning Karel II (reg. 1665-1700). Als erfgenaam is Filips van Anjou, zoon van de Franse koning Lodewijk XIV ook wel bekend als de zonnekoning, aangewezen. Deze erfenis werd betwist door een alliantie van Oostenrijk, Engeland, Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, Brandenburg, Portugal en Savoye.
De almanakken vermelden verder nuttige zaken zoals de muntkoersen. In 1735 doet eene Gulden Swaer Brabants doet Rurremonds 1 gulden 6 stuvers en 8 deniers. Ook toen kwam geldontwaarding voor. De Almanak uit 1745 vermeld dat de Brabantse nu 2 gulden en 8 stuivers kost.
Verder wordt er vermeld wanneer de postkoetsen vertrekken. In 1713 vertrekken ze op maandag en donderdag onder andere naar :limbourg, Huy, Luyck, Maestricht,Reckheim, Sittart, Gangelt, Echt, Montfort etc.. We lezen dat op woensdag en zaterdag de post aankomt: van de geheele Moesel en Rhijn-Stroomen, van de over en Nederpals, Tirol, van geheel Beyeren, Weenen en Beemen, etc
De dikke Vandale geeft de volgende definitie:
Boekje met tijdrekenkundige en astronomische opgaven voor een jaar, vergezeld van andere praktische mededelingen en vaak van letterkundig mengelwerk
Het letterkundige mengelwerk blijkt wel uit de bovenvermelde onderwerpen. De almanakken ontwikkelen zicht steeds meer als handige naslagwerkjes.
Zo biedt de almanak uit 1780 onder andere de volgende informatie:
? Namen van de advocaten van de Souvereynen Raed van Gelderlant tut Ruremonde
? Namen van de leden van de Souvereynen Raed van Gelderlant tut Ruremonde
? Geboorten en trouwdata van de belangrijkste Europese keizers, koningen en prinsen
? Vertrek en aenkomen der posten uyt de keyserlijke en koningklijke posterye tut Ruremonde
? Omrekentabellen van verschillende geldsoorten
? De openingstijden van de stadspoorten
De Roermondse almanak uit 1872 heeft al veel weg van een gemeentegids met enkele extra's zoals:
? Adresboek
? Belastingaangiftemogelijkheden
? Kamer van koophandel
? De dienstregelingen van de spoorwegen, postkoets en stoom- en schroefbootdiensten
? De prijzen van diverse landbouwproducten
? Overzichten van vroedvrouwen en notarissen
Verder bevat het een inhoudsopgave en een overzicht van het aantal kiesgerechtigden. In Roermond mogen in 1872, 272 mannen hun stem uitbrengen.
Juist het letterkundige mengelwerk van almanakken is de aardigheid. Het kan informatie bieden over onderwerpen die ergens anders moeilijk zijn terug te vinden. Het kan eeuwenlang bestaan omdat het in iedere tijd een eigen gezicht weet te vinden.
(M.M.H. Lemmens 2004)
