Hoofdpagina

 

Archivalia (nalatenschap Huijsmans)
Willem Cartigny, maart 2011

1. Inleiding
Jan Huijsmans (1879-1969) werd als bouwopzichter bij een Cuypersproject in Bergen op Zoom
door Pierre Cuypers in 1913 naar Roermond gehaald om leraar (en later directeur) te worden aan de
Teeken en Ambachtsschool. Daar ontwikkelde hij zich tot heemkunde- en monumentenspecialist,
drijvende kracht achter het Museum en schrijver over en verzamelaar van oudheden. Meer daarover
is te vinden in de Spiegel van Roermond 2003 [1].
Zijn verzamelwoede betrof niet alleen allerhande antiquiteiten, die veelal in het Museum terecht
kwamen, maar ook boeken, devotionalia, volks-en heemkunde, affiches, almanaks, documenten van
de familie Cuypers, etc.
Veel van dit materiaal kwam tijdens zijn leven al terecht in het Museum (bv. de uitgebreide collectie
affiches die vervolgens in bruikleen werd afgestaan aan het ReclameArsenaal in Amsterdam), een
deel werd na zijn overlijden verspreid over de familie. Onderdelen daarvan werden later bij het
archief ondergebracht, zoals bijvoorbeeld zijn uitgebreide knipselverzameling (26 banden), die veel
wordt geraadpleegd (collectie Huijsmans in het GAR)
Onlangs werd een groot deel van dat in de familie ondergebracht archief voorlopig geïnventariseerd.
Materiaal van Jos Cuypers inzake Haarzuilens gaat in principe naar het NAi, omdat daar al
het grootste deel van het archief over Haarzuilens is ondergebracht. Eerder al waren brieven van
jeugdvrienden van Pierre Cuypers aan het archief in Roermond overgedaan [2].

2. Nieuw materiaal
Het nieuwe, onlangs geïnventariseerde, materiaal, dat veelal dateert uit de 19e/begin 20e eeuw, is al
volgt onder te verdelen (niet uitputtend):
Devotionalia, waaronder:
– bedevaartsvaantjes uit vele windstreken
– een 'Bruderschaftszettel des beil. Joannis Nepomuceni' uit 1798
– een 'grafzuil' uit waarschijnlijk 1834
– vele jaargangen van de Volksalmanak Ned. Katholieken uit de 19e eeuw
– Bidprentjesnummer Ons Heem
Ruraemundensiae, waaronder:
- adreskaartje graveur J.M. Dionisy uit ± 1850
– aankondiging voor de Societe Dramatique van De Letste Schlaag van Seipgens uit 1872
– div. Menukaartjes, waaronder t.g.v. Kon. Bezoek aan Roermond rond 1900
– agenda/oorlogsdagboek 1941
– kasboek Dr. Cuypersfonds Ambachtsschool 1921-1930
– tientallen boeken, de oudste uit rond 1850
– 4 nieuwe banden met knipsels
– foto's
Diversen, waaronder:
– Almanach de la Prov. De Limbourg, 1821
– oude brief met lakzegel, 'perkamenten' stuk H.W. Parenius, e.a. oude documenten
– lied van Ludwig Brandts Buys
– affiches en aanverwante literatuur
– bijzondere kunsthistorische documenten, als bv. een exlibris voor de Stoomvaart Maatschappij
Nederland van Lion Cachet, etc.

oud Carnavalsprogramma van de Sociëteit Amicitia, z.j.
Op enkele van deze stukken gaan we hier wat dieper in.

Het Dr. Cuypersfonds Ambachtsschool 1920-1930
Dit was kennelijk een ingesteld fonds t.b.v. bijzondere activiteiten van de school. In het kasboek
staan de ontvangsten en uitgaven geboekt. Op pag. 1 staan bv. (aanvangs)giften van de
vermogenden in standenstad Roermond. Daar komen namen voor als de baronnen De Bieberstein
Rogalla Zawadsky, industrieel Van de Winkel, Breukers en instellingen als Roermonds Mannenkoor,
fa. de Beaumont (ongetwijfeld de wapenhandel) e.a. Opmerkelijk is dat dr. Cuypers zelf erbij
staat als donateur van het hoogste bedrag, fl. 500,-, wat de indruk versterkt dat e.e.a. in overleg met
hem zelf is ingesteld.
Het beginjaar, 1921, lijkt dan te duiden op de feitelijke start direct aansluitend op de dood van
Pierre Cuypers in 1921. Er staat ook rente in vermeld over de jaren 1920/23. Het startbedrag van het
Fonds is in 1921 ruim fl. 1.500,-.
Op de volgende pagina's, c.q. over de volgende jaren, gaat het om kleine bedragen, doorgaans in
coupures van fl. 1,50 en fl. 4,-, wat kan duiden op een soort systeem van 'aandelen' of vouchers.
Daarbij komen namen voor van bekende Roermondenaren als Drehmanns, J. Oor, Felix Janssens,
Georges Stienon, J. Snackers, Janssens-Höppener, A. Nijskens, notaris Linssen, atelierhouder Aug.
Hermans, mr. Bolsius, mr. Eug. Geradts, Aug. Raymann, architect Jan Bongaerts. Ook bijdragen
van Jan Huijsmans zelf ontbreken niet.
En verder instellingen als het Bisschoppelijk College, regenten RK Godshuis, professoren Groot
Seminarie, verfhandel Hilgers, e.d. Veelal gaat het om dezelfde schenkers door de jaren heen.
Aan de uitgavenkant staan vooral zegel-en portokosten, doorgaans minimale kosten; op een bedrag
na voor een paar schoenen (!) ad fl. 10,-. De incasseur van de bijdragen ging er waarschijnlijk voor
langs de deuren en gezien die gedeclareerde schoenen moest hij wellicht bij sommige adressen
vaker langs. Waar het Fonds nu echt voor werd gebruikt blijkt niet.
Het kasboek loopt tot juli 1930. Onbekend is of dat ook de afsluiting van het Fonds was.

Agenda/oorlogsdagboek 1941
Huijsmans noteert hierin voornamelijk zijn bezigheden dat jaar, de oorlog komt slechts terloops
terzake. Veel terugkerende contactpersonen zijn o.a. de paters redemptoristen Bleijs, Van de Heuvel,
Jansen en Rats, de bestuursleden van de Teekenschool Raymann en Giesbers, en verder Jos
Cuypers, Jan Bongaerts, mgr. Van Gils, Pijls, Magnee, mw. Michiels van Kessenich, de latere
archivaris Smeets, Magnee en schrijver Toon Kortooms.
Zijn bezigheden waren vooral gericht op het Museum, LGOG, Veldeke, Geloof & Wetenschap en
koren (mannenkoor en St. Alphonsuskoor). Hij was in dit jaar voorzitter van de Museumcommissie,
schoonheidscommissie en streekplancommissie. Maar wat hij noteert zijn vooral dagelijkse
(familie)bezigheden.

Menukaartjes e.d.
Deze dateren vanaf ongeveer 1900 en de meeste zijn afkomstig van Hotel du Lion d'Or in de
Neerstraat, eig. Raijmann-Dupont (periode 1901 t/m 1917). Meestal zijn ze in het Frans gesteld,
soms staat de gelegenheid erbij, zoals de Alg. Vergadering van de Heidemaatschappij te Roermond
in 1904, het Gouden Jubileum van de pl.vv. provinciaal veearts Cillekens uit Weert in 1907 of dat
t.g.v. Dr. Cuypers 90e verjaardag in 1917, hem aangeboden door de gemeenteraad.
Er zijn ook kaartjes bij t.g.v. Koninklijk bezoek, bijvoorbeeld dat van Prins Hendrik in 1909 en dat
van Koningin en prins in 1903, waarbij ook de tafelschikking en plaats van invité mr. Bolsius wordt
aangegeven.
En dan zijn er nog de bijzondere gelegenheden als de 70e verjaardag van Louis Rademaekers in
1939, het diner aangeboden aan Ruijs de Beerenbrouck in1903, Jubileum Ambachtsschool in 1957,
installatie van burgemeester Reijmer in 1935, het diner bij de 'wedervestiging van garnizoen' in
1938, een oud Carnavalsprogramma van de Sociëteit Amicitia (zj), een uitnodiging van het Prov.
Genootschap Limburg uit 1905 en een menu ('Schpieskaart') geheel in het dialect (met o.a.
muurkes, hel eijer, schlaai en jong hainkes) in Hotel Centraal uit 1911.

Diner tgv Cuypers 90e verjaardag in 1917, hem aangeboden door de gemeenteraad.

Adreskaartje J.M. Dionisy uit ± 1850
Dionysi (1794-1859) was een graveur/lithograaf uit Roermond die in zijn tijd enige bekendheid
had.[3] Het betreft een model van een adreskaartje op een koperplaatje, zoals de achterkant
vermeldt. Daarbij staat: 'vermoedelijk uit begin 1700', waarmee de taxateur dus ruim een eeuw te
vroeg zit, want het kaartje/koperplaatje moet dateren uit de periode 1820-1860.
Wie die taxateur/beschrijver is is niet zeker, maar waarschijnlijk de eigenaar van het kaartje, die
eveneens op de achterzijde staat vermeld: 'Eigendom van Ernest van Aelst, mei 1935'. Daar staat
tevens bijgeschreven dat hij dit in juni 1939 schonk aan Huijsmans.[4]
Op het kaartje zelf staan, in het Frans, gegevens zoals ze ook al in het artikel van Venner naar voren
kwamen: horlogier aan de Brugstraat nr. 134 of 184, het gotische huis De Kar (ook bekend als Huis
Drehmanns, die het in 1857 via notaris Guillon van Dionysi overnam).
Voor de collecties devotionalia/volkskunde hebben het KDC te Nijmegen en het Meerstens Instituut
te Amsterdam belangstelling getoond, voor de Cuyperscorrespondentie het NAi te Rotterdam

Bezoek van Koningin en prins in 1903

Enkele foto's uit de nalatenschap:

Boven de meelfabriek van Smeets op de Kromme Roertak, opgenomen vanaf de oostzijde; onder het
complex van Het Steel rond 1930

Gezien het bijschrift moet de foto dateren van ruim vóór de ingebruikname van het nieuwe slachthuis
in 1899; waarschijnlijk uit ± 1875, toen de nieuwe 'vleeschwet', i.c. de Hinderwet, was ingevoerd.

 

1 'Jan Huijsmans, pionier van monumentenzorg en heemkunde', Spiegel 2003
2 zie art. 'Brieven aan Cuypers' in Jubileumbundel De Luis in de pels, 2007
3 Zie over hem G. Venner 'Jan Michiel Dionisy (1794-1859), graveur te Roermond', Maasgouw I-1995
4 Het archief van Drukkerij Gebrs. Van Aelst, c.q. Uitg. Ernest van Aelst, bevindt zich in het SHCL