Architect Hub Bertrams
Willem Cartigny, dec. 2014
Van eind nov. 2014 tot eind jan. 2015 loopt in het Cuypershuis de Expositie Raemaekers-
Bertrams: Roermondenaren op het wereldtoneel.
Bij de opening van die expositie was er nog even een relletje omdat een overijverige
ambtenaar meende politiek correct te moeten doen en cartoons van Bertrams over El Rey
liet verwijderen. Gelukkig draaide de cultuurwethouder dat, typisch Roermondse, regentenbesluit
terug. Het was natuurlijk ook te gek voor woorden: heb je een expositie over
kritische cartoonisten (alhoewel dat eigenlijk een pleonasme is) en zou er censuur worden
toegepast.
Dit artikel gaat overigens niet daarover maar over de grootvader van tekenaar Joep
Bertrams, de Roermondse architect Hub Bertrams.
Hubert Bertrams (1874-1929)
Hij was afkomstig van de Kapel in 't Zand en heeft op diverse adressen aldaar gewoond en
gewerkt (genoemd worden o.a. Kapellerlaan 131a, 151a, 159 en 213).
Zijn vader is Mathias Bertrams die naar verluidt hotelhouder is geweest aan de Kapel. [1]
In 1901 huwt hij, 27 jaar oud, met M.J.C.G. Gabriëls. In 1925 verhuist hij naar Geleen waar
hij tot zijn dood, enkele jaren later, verblijft. [2]
Dat hij verknocht was aan de Kapel blijkt niet alleen uit zijn diverse adressen aldaar maar
ook aan zijn opdrachten daar, zoals bv. het patronaatsgebouw uit 1911. Naast zijn ontwerpen
in Roermond heeft hij ook elders in Limburg gebouwd, zoals veel in de Roerstreek,
Swolgen, Schinveld, Baarlo, Sittard, Helden, Echt. En mogelijk ook in Duitsland. [3]
Zijn oeuvre omvat allerlei genres zoals (heren)huizen, religieuze instellingen als kloosters
(Ursulinen te Posterholt en Baarlo, hospitium te Sittard, Schoolpad Roermond), pastorieën
en kapelanieën, scholen, fabrieksgebouwen (bij voorbeeld voor Smeets Meel en sigarenfabriek
Steuns in Roermond en de stoomzuivelfabriek met directiewoning te Helden-
Panningen), en raadhuizen (Grevenbicht en St. Odiliënberg).
Van zijn panden in Roermond zijn er enkele gemeentelijk monument, te weten het dubbelpand
Kapellerlaan 213-215 en 217 en Neerstraat 49. Verder gaan sommigen ervan uit dat
rijksmonument kasteel Schöndeln, gebouwd in 1893 voor burggraaf Charles van Aefferden
(die het landgoed in 1890 had overgenomen van de grafelijke familie Von Rottenhan), van
de hand zou zijn van Bertrams. De 'onderbouwing' van die claim gaat ongetwijfeld terug op
de bewering daaromtrent van R. van der Heijden in het Lustrumboek Bisschoppelijk
College. [4] Hieraan ligt evenwel geen controleerbare bron ten grondslag.
En daartegen pleiten enkele gegevens, zoals het feit dat Bertrams in 1893 wel erg jong was,
nauwelijks 19 jaar.
Dat zegt weliswaar niet alles, er zijn vaker architecten geweest die reeds zeer jong
opdrachten verwierven, waaronder Cuypers en Dupont. Maar het lijkt toch meer voor de
hand te liggen dat de graaf voor een grootschalige bouw als een kasteel met uitgebreide
tuinaanleg een ervaren architect in de hand zou nemen. Het kasteel dateert van begin 1893.
Rond 1993 worden landgoed Schöndeln, het nieuwe kasteel en Van Aefferden geregeld
opgevoerd in diverse krantenartikelen, evenwel geen enkele maal gekoppeld aan de naam
Bertrams. Wat er wellicht nog meer tegen pleit is dat er geen aanbestedingen van Bertrams
bekend zijn vóór eind 1899, toen hij dus 25 jaar was.
Kapellerlaan 213
Ook andere berichtgeving wijst op een debuut eind dat jaar. Er wordt geschreven over de
nieuwe pastorie te Swolgen door Bertrams: “ De architect, de heer H. Bertrams van
Roermond, heeft het proef-houdend bewijs geleverd van zijn practischen kunstzin. Dat
belooft voor den toekomst van den jeugdigen bouwmeester”.[5]
Wie dan wel de bouwheer van kasteel Schöndeln was, ervan uitgaande dat het niet Bertrams
was, is vooralsnog onbekend, maar als we ons enkele speculaties veroorloven dan zou een
mogelijke gegadigde als ontwerper van het kasteel Emmanuel Corbey kunnen zijn. Het
bouwjaar 1893 viel midden in zijn Roermondse periode (1888/1898) en hij had ervaring met
kastelenbouw (Groot Buggenum was van zijn hand en eveneens uit deze periode). Daarnaast
is het pand Lindanusstraat 12 (geboortehuis van Joep Nicolas) uit 1894 ook door Corbey
ontworpen en dit was eveneens gebouwd voor Van Aefferden.[6]
Kasteel Schöndeln; foto website Kerkgebouwen in Limburg
Corbey had zijn architectenpraktijk in Roermond in de periode 1888/1898 [7] in de door
hem zelf in 1887 ontworpen panden aan de Kerkstraat, die rijksmonument zijn. Tot zijn
meest opmerkelijke objecten behoren de St. Martinuskerk te Tongerle (rijksmonument) en
kasteel Groot Buggenum te Grathem en beiden uit zijn Roermondse periode.
Lindanusstraat 12 (foto Leonard Fortuin, Ruimtelijk)
Hoe dit ook zij, Bertrams was, alhoewel geen vernieuwer, zeker een verdienstelijk architect,
met vele opdrachten, vooral in de eerste decade van de 20e eeuw, waaronder ook grotere.
Een voorbeeld daarvan tot slot is het ziekenhuis te Sittard uit 1905:
“De oudste delen van het voormalige klooster annex ziekenhuis van de Zusters van de Goddelijke
Voorzienigheid uit het Franse Crehen zijn in 1905 gebouwd. Het ontwerp van het eerste moederhuis
is van architect Hub Bertrams uit Roermond.” (….) Het betrof de bouw van een lang gerekte
kloostervleugel, uitsluitend bedoeld als woongebouw.”[8]
1 Informatie van Marijke Riksen, een achterkleindochter van Bertrams, dd. 19 juni 2010
2 Resp. MAR 19 okt. 1901 en MAR 26 mrt. ’25
3 zie noot onder 1
4 ‘Schöndeln sinds de tijden van Scoynlar’, Lustrumboek B. College 1981-1986, 1986.
5 MAR 2 dec. 1899
6 Zie Ruimtelijk dec. 2010. Hierbij is sprake van 'Ernest van Aefferden'; de volledige naam van de graaf was:
Charles Albert Marie Ernest burggraaf van Aefferden
7 NKO en MAR 30.06.1888 en NKO 1 feb.1898
8 http://www.stichtingbehoudfranseklooster.nl/website/wp-content/uploads/2011/10/transformatie-park.pdf
